ΤΟΥΝΕΖΙ ΚΑΙ ΜΠΑΡΜΠΑΡΙΑ ΤΡΕΜΟΥΝ
ΣΤΟ ΑΚΟΥΣΜΑ ΤΟΥ ΚΑΠΤΑΙΝ ΓΚΡΗΚ!
την ανθολογία του ελληνικής γραφής λαϊκού παιδικού αναγνώσματος με τη μορφή εβδομαδιαίου φυλλαδίου, το βραχύβιο περιοδικό “Κουρσάρος” του Νίκου Ρούτσου κατέχει μια ιδιαίτερη θέση.
Εκτός του ότι πρόκειται για ένα έντυπο με συλλεκτική αξία εξαιρετικά σπάνιο σήμερα, επειδή το τιράζ του είχε υπάρξει χαμηλό με συνέπεια την περιορισμένη κυκλοφορία, ενώ το όποιο μικρό στοκ είχε απομείνει καταστράφηκε μετά τη διακοπή δραστηριότητας του Ρούτσου ως εκδότη, συντρέχουν αρκετοί ακόμα άλλοι λόγοι για τους οποίους ο “Κουρσάρος” κατέχει αυτήν την ιδιαίτερη θέση, παρά την μόλις δυο μηνών παρουσία του στα περίπτερα.
Πρώτα-πρώτα είναι το μοναδικό δείγμα κουρσάρικης περιπέτειας στο σύνολο της συγγραφικής παραγωγής του ευφάνταστου και πολυγραφότατου Νίκου Ρούτσου, ειδικευμένου σε περιπέτειες ζούγκλας, σε αστυνομικά φυλλάδια και ραδιοσήριαλ, σε φυλλάδια Καραγκιόζη, σε εκατοντάδες παραμύθια, σε απειράριθμους στίχους λαϊκών τραγουδιών και νούμερα βαριετέ-επιθεώρησης… Είναι, εξάλλου, το πρώτο από τα δύο λαϊκά παιδικά φυλλάδια στην χρυσή εποχή του είδους με θέμα τις ναυτικές (κουρσάρικες) περιπέτειες στο Αιγαίο στην πριν από την Επανάσταση του ’21 περίοδο. Το άλλο, που κυκλοφόρησε τρία χρόνια αργότερα ήταν ο “Μικρός Μπουρλοτιέρης”, επίσης βραχύβιο.
Για την ιστορία, να σημειώσουμε, ότι λίγα χρόνια πριν είχε κυκλοφορήσει “Ο Καταραμένος Κουρσάρος” του Θ. Τσόγκα με παρεμφερές θέμα, αλλά επρόκειτο για μυθιστόρημα, που αρχικά είχε κυκλοφορήσει σε τρισεβδομαδιαία φυλλάδια, πριν εκδοθεί σε βιβλίο.
Θεωρείται ακόμα, για τους περισσότερους, που ασχολούνται με τη λαϊκή λογοτεχνία της περιόδου, ως το πιο καλογραμμένο ανάγνωσμα του Ρούτσου, ενώ η εξαιρετική ασπρόμαυρη εικονογράφησή του οφείλεται σε δυο κορυφαίους εικονογράφους: στον Βύρωνα Απτόσογλου (Byron) που έκανε και εξώφυλλα και τις περισσότερες εικόνες από την εσωτερική εικονογράφηση σκηνών και στον Μέντη Μποσταντζόγλου (Μποστ), ο οποίος έδωσε δισδιάστατη σάρκα και οστά στους περισσότερους από τους ήρωες του αναγνώσματος.
Από τους λόγους, που επίσης το κάνουν ξεχωριστό είναι το μονόχρωμο εξώφυλλο, πράγμα ασυνήθιστο ακόμα και για τα φτηνά περιοδικά εκείνης της εποχής. Του προσέδιδε μιαν ιδιαιτερότητα, επειδή παρά το φτηνότερο κόστος, δεν έδειχνε καθόλου για φτηνή παραγωγή.
Ένας ακόμα λόγος, που το ξεχώριζε, ήταν το “μάρκετινγκ τρικ” του Ρούτσου, να το πλασάρει από το δεύτερο τεύχος, κάτι σαν κινηματογραφική ταινία στο χαρτί επισημαίνοντας στην προμετωπίδα της πρώτης σελίδας ότι πρόκειται για «Ελληνικό πρωτότυπο έργο κατά σύγχρονη κινηματογραφική διατύπωση»… Και αμέσως κάτω από τον τίτλο της περιπέτειας στο κάθε τεύχος πρόσθετε « Συναρπαστικό κουρσάρικο φιλμ περιπετειών, αγωνίας και μυστηρίου, σενάριο: Νίκου Β. Ρούτσου».
Ουσιαστικά, ωστόσο, δεν διέφερε από οποιοδήποτε άλλο ανάγνωσμα της εποχής στο ύφος και στην τεχνική, αν και ο Ρούτσος, γενικά, εμπλούτιζε την αφήγησή του με περισσότερους διαλόγους από όσο οι άλλοι συγγραφείς του είδους.
Απλώς, ο Ρούτσος, με την επισήμανση “σενάριο” και “φιλμ” επεδίωκε την προσέλκυση αναγνωστών φανατικών θιασωτών του κινηματογράφου, επειδή οι περιπετειώδεις ταινίες εποχής και μάλιστα οι κουρσάρικες βρίσκονταν στο ζενίθ της δημοτικότητάς τους.
O “Κουρσάρος” κυκλοφόρησε το πρώτο του τεύχος την Τρίτη 14 Οκτωβρίου 1952, αμέσως μετά την διακοπή του “Γκαούρ-Ταρζάν”, που είχε υπάρξει το πρώτο εκδοτικό εγχείρημα του Ρούτσου ύστερα από την διακοπή της συνεργασίας του με τον εκδοτικό οίκο της Άγκυρας-Παπαδημητρίου, για τον οποίο έγραφε τον “Ταρζάν-Γκαούρ” και παραμύθια. Και σε τούτο το περιοδικό, όπως στα επίσης δικά του “Γκαούρ-Ταρζάν” και “Ποκοπίκο” το εξώφυλλό του ήταν διχρωμία για λόγους κόστους.
Παρότι, υπήρξε ένα προσεγμένο εκδοτικά έντυπο για τα δεδομένα της εποχής και αρκετά πρωτότυπο σαν θέμα (ναυτικές περιπέτειες πριν από τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας) και παρότι οι δόσεις του δημοφιλούς ρουτσικού ύφους στην πλοκή (μυστήριο, ερωτικά πάθη,
τρόμος, τερατόμορφα όντα κλπ), καθώς και στο “κρεάρισμα” των χαρακτήρων, όπου οι χιουμοριστικοί τύποι-καρικατούρες, ήταν βγαλμένοι λες από θίασο του Καραγκιόζη, δεν είχε την αναμενόμενη επιτυχία. Κράτησε μόλις οκτώ τεύχη.
Το ότι δεν τραβούσε, φάνηκε από τα πρώτα τεύχη από
το γεγονός, ότι ο επικοινωνιακός Ρούτσος δεν κατάφερε να στήσει σελίδας αλληλογραφίας με τους αναγνώστες του “Κουρσάρου”, πράγμα που είχε επιτύχει στον ανώτατο βαθμό με τον “Γκαούρ-Ταρζάν” της δικής του έκδοσης.
Ο σχεδιασμός του ως έκδοση είχε υπάρξει φιλόδοξος. Δύο διακεκριμένου εικονογράφοι στο δημιουργικό επιτελείο, ο Βύρων Απτόσογλου και ο Μέντης Μποσταντζόγλου έδωσαν τον καλύτερό τους εαυτό, ενώ μια διαφημιστική μπροσούρα, που ο συγγραφέας έστειλε σε χιλιάδες αναγνώστες χάρη στη mailing list που είχε σχηματίσει από την αλληλογραφία του στο περιοδικό “Γκαούρ-Ταρζάν”, έπαιξε τον ρόλο ισχυρού κράχτη, όπως συμβαίνει κάθε φορά που μια διαφημιστική καμπάνια απευθύνεται προσωπικά σ’ έναν-έναν χωριστά τους αποδέκτες της.
Με τίτλο “Κουρσάρος των πέντε Θαλασσών” σημείωνε μεταξύ άλλων στο διαφημιστικό φυλλάδιο: «Κουρσάρος -το βιβλίο-θαύμα. Απίστευτα θαλασσινά κατορθώματα Ελλήνων Ηρώων-Καταπληκτικές περιπέτειες σε νέες άγνωστες και παρθένες ζούγκλες- Συναρπαστικές εξερευνήσεις σε εξωτικές και μυστηριώδεις Χώρες της Γης!»… Οπωσδήποτε δελεαστική προσφορά με αντίτιμο μόλις 2 δραχμές για τέτοια φανταστικά ταξίδια!
Η διαφημιστική επιστολή που έστειλε ο Ρούτσος εν είδει φέιγ βολάν στους αναγνώσ-
τες τους να τους ενημερώσει για το καινούργιο περιοδικό του. Επιπρόσθετα, μοιράστηκε
μαζί με το πρόγραμμα και σε επιλεγμένους συνοικιακούς κινηματογράφους που εκείνη
την εβδομάδα πρόβαλλαν περιπετειώδη ταινία και ειδικότερα πειρατικής δράσης.
Διαφημιστικές υπερβολές, που για τον Ρούτσο δεν ήταν δύσκολο να τις τηρήσει, χάρη στη φαντασία του μπλέκοντας τον δια θαλάσσης επαναστατικό αγώνα με τα γνώριμά του περιβάλλοντα της ζούγκλας και τις μυστηριώδεις χώρες της Γης (!) στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου.
Και το έκανε!..
Οι περιπέτειες του “Καπετάν Γκρηκ”, του κεντρικού ήρωα, δεν διέφεραν από τα “Φανταστικά Ταξίδια του Σεβάχ του Θαλασσινού”. Θαλάσσια και ανθρωπόμορφα εξωκόσμια τέρατα είχε να αντιμετωπίσει σε κάθε σχεδόν περιπέτειά του.
Από την άλλη μεριά, στο πνεύμα της μετεμφυλιακής Ελλάδας, ο Ρούτσος υπερθεματίζει σε τσιτάτα εθνικοφροσύνης, σαν ανομολόγητο άλλοθι της υπό διωγμό αριστερής ιδεολογίας του. Τόσο μέσα στο κείμενο αναδεικνύει τον ελληνικής καταγωγής ήρωά του σε πρότυπο και υπέρμαχο της αρετής, της ηθικής και της γενναιότητας, όσο και με σλόγκαν εκτός κειμένου, για να εμπεδωθεί καλύτερα από τους αναγνώστες του η ελληνοπρέπεια στο περιεχόμενο των αφηγημάτων του… Το ίδιο είχε κάνει πρωτύτερα με τον Γκαούρ, το ίδιο έκανε και κατοπινά με τον Τζων Γκρηκ και άλλους ελληνικής καταγωγής ήρωές του.
«Ψυχαγωγική Βιβλιοθήκη Πατριωτικού και Χριστιανικού Περιεχομένου» χαρακτηρίζει το ανάγνωσμα, όπου το μεν ‘’πατριωτικό’’ εκ των πραγμάτων είναι περίπου αυτονόητο, αλλά καθόλου περισσότερο από το περιεχόμενο άλλων αναλόγων αναγνωσμάτων της εποχής, ενώ το “χριστιανικό” μένει ως σχήμα λόγου, επειδή σε καμιά αποστροφή του κειμένου δεν υπάρχει νύξη ηθικοχριστιανικών διδαγμάτων με την έννοια που θα περίμενε να βρει ένας συντηρητικών αρχών αναγνώστης. Αντίθετα, θα έλεγε κανένας ότι σε μερικά επεισόδια κάποια από τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα έχουν κατά συρροή την τιμητική τους!ΜΕΡΙΚΕΣ ΣΚΗΝΕΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΑΚΟΜΑ
Και μερικοί από τους αλλόκοτους αντιπάλους που αντιμετώπισε ο Κάπταιν Γκρηκ στα κούρση του στις πέντε θάλασσες της Μεσογείου πολεμώντας για την Ανεξαρτησία της Ελλάδας!
Ο ΘΙΑΣΟΣ ΕΠΙ ΣΚΗΝΗΣ
Στα οκτώ μόλις τεύχη της σύντομης ιστορίας του περιοδικού ο Νίκος Ρούτσος ανέβασε επί σκηνής έναν πολυπρόσωπο θίασο ηρώων καλών τε και κακών, καθώς και αρκετών γελοιογραφικών τύπων για τις εύθυμες πινελιές του αναγνώσματος.
Πρωταγωνιστής ο Κουρσάρος!... Είναι γνωστός -κατά το ανάγνωσμα- ως ο ακατανίκητος “Κάπταιν Γκρηκ”. Ο Ρούτσος τον περιγράφει συνοπτικά στην αρχή του αναγνώσματος ότι είναι ένας μεγάλος Έλληνας πατριώτης, μέλος της Φιλικής Εταιρείας που προετοιμάζει την Εθνική Ανάσταση του Γένους. Κυβερνώντας το κουρσάρικο “Θαλασσόλυκος” με βοηθό του τη λυγερή και ατρόμητη Ελληνοπούλα, τη Γαλανή.
Κάτω από τις διαταγές του έχει ένα τσούρμο από γενναίους Έλληνες ναυτικούς που είναι ο φόβος κι ο τρόμος στις “Πέντε Θάλασσες” όπως επιγράφει ο υπότιτλος του αναγνώσματος,
που ουδέποτε χρησιμοποιήθηκε εκτός από τη διαφημιστική μπροσούρα.
Κουρσεύει τα καράβια των κουρσάρων (μάλλον πειρατές θα εννοεί) και δουλεμπόρων, γιατί ο Κάπταιν Γκρηκ είναι όντως κουρσάρος και όχι πειρατής. Στους σκλάβους δίνει την ελευθερία τους ενώ το κούρσος το στέλνει για τα έξοδα του Ιερού Αγώνα που πρόκειται να αρχίσει. Με την Γαλανή τον συνδέει ένας ανομολόγητος και από τους δυο έρωτας, γιατί προέχει ο Αγώνας.
Πρωταγωνιστικό ρόλο έχει και το πλοίο του ο “Θαλασσόλυκος”, η “Γαλέρα της Λευτεριάς” ένα καταπληκτικό ευέλικτο και ταχύπλοο σκαρί, δώρο της Φιλικής Εταιρείας στον Κάπταιν Γκρηκ, θαύμα της ναυπηγικής τεχνολογίας και με σημερινά δεδομένα, αφού μπορεί και καταδύεται με υποβρυχιακές ιδιότητες σαν θα χρειαστεί!..Ορκισμένος αντίπαλος του Κάπταιν Γκρηκ είναι η Σπανιόλα πειρατίνα Ντόνα Κάρμεν, ένας πανέμορφος θηλυκός σατανάς, άσος στο σπαθί με μαύρη ψυχή και υπερβολικά μίνι φούστα. Η Ντόνα Κάρμεν είναι κυβερνήτης του “Μαύρου Δράκου”, όπου υπαρχηγός της είναι ο φοβερός και μαυρόψυχος Ντον Μπαρούχ και το τσούρμο του ένας συρφετός από κακούργους, δολοφόνους και δραπέτες κατέργων!
Συναντιέται πρόσωπο με πρόσωπο με τον Γκρηκ για πρώτη τους φορά στο πρώτο τεύχος του αναγνώσματος και ερωτεύονται ο ένας τον άλλον ακαριαία!.. Η σχέση τους εξωτερικά είναι συγκρουσιακή. Η Κάρμεν για ανεξήγητους λόγους θέλει να τον σκοτώσει, αλλά όταν της δίνεται η ευκαιρία είναι το μόνο που δεν θέλει να κάνει…
Επιπρόσθετα, εμποδίζει και όποιον άλλον έχει την ευκαιρία να το κάνει δικαιολογούμενη, ότι μόνο αυτή πρέπει να τον σκοτώσει! Ο Κάπταιν Γκρηκ δεν εκδηλώνει μίσος, παρά μόνο την εκ των πραγμάτων αντιπαλότητα. Αποφεύγει να αναμετρηθεί μαζί της με το σπαθί στο χέρι, όσο κι αν τον προκαλεί. Αντίθετα, όταν του δίνεται η ευκαιρία τη σώζει από θανάσιμους κινδύνους. Μέσα του συγκρούονται η αγάπη του για τη Γαλανή και ο έρωτάς του για την Κάρμεν… Όσο για τη Γαλανή, η Σπανιόλα πειρατίνα κάνει τα πάντα να τη βγάλει από τη μέση για ευνόητους λόγους. Αυτή η σχέση μίσους και έρωτα μέσα στην ίδια καρδιά (της Κάρμεν) διατρέχει το ανάγνωσμα από την αρχή ίσαμε το τέλος του και πολλά από τα επεισόδια της δράσης στρέφονται γύρω από αυτόν τον άξονα, συνηθισμένο συστατικό στις πλοκές των αναγνωσμάτων του Ρούτσου.
Ο Ντον Μπαρούχ εκτός από σκληρόκαρδος και
μαυρόψυχος είναι ερωτευμένος με την καπετάνισσά του, που τη θαυμάζει και υφίσταται αδιαμαρτύρητα κάθε είδους ταπεινώσεις από μέρους της, επειδή, συγκρίνοντάς τον με τον Κάπταιν Γκρηκ, τον θεωρεί άξιο μόνο για περιφρόνηση αποκρούοντας με σαρκασμούς τον έρωτά του. Έτσι, στο… επαγγελματικό μίσος του Μπαρούχ για τον Έλληνα κουρσάρο προστίθεται και η ζήλια κάνοντας το μίσος του αβυσσαλέο!Η πινακοθήκη των υπολοίπων ηρώων του τσούρμου του “Θαλασσόλυκου” παρατίθεται μέσα από το κείμενο του ίδιου του Νίκου Ρούτσου, στο πρώτο τεύχος του περιοδικού με τίτλο “Το Καράβι-Φάντασμα”, που έχει αναρτηθεί ολόκληρο στο blog “Παραλογοτεχνίας Ανάγνωσμα”:
http://paralogotechniasanagnosma.blogspot.com
Επίσης υπάρχουν και κάποιοι περιφερειακοί χαρακτήρες εκτός πληρωμάτων με ελάχιστη συμμετοχή στην πλοκή το αναγνώσματος, όπως ο Φρανσουά, Γάλλος ξεπεσμένος αριστοκράτης απροσδιόριστης δραστηριότητας, κάτι σαν εμπορικός αντιπρόσωπος στο λιμάνι του Πόρτο Λάγος (τ. 1 “Το Καράβι-Φάντασμα”), ο Μπουχ Ογιάρ, πανίσχυρος Ινδός Μάγος και φακίρης (τ. 3 “Βράχια των Κολασμένων”), ο Πάτερ Αγάπιος, ερημίτης με ασύνορη καλοσύνη, που ζητάει να φέρει τους κουρσάρους στον ίσιο δρόμο του Θεού. Ο χαρακτήρας αυτός, τελικά δεν πήρε ρόλο, παρά μονάχα θέση στην Πινακοθήκη.
Το ανάγνωσμα -που αυτές τις μέρες συμπληρώνει 60 χρόνια από την ολοκλήρωση του κύκλου του με το όγδοο και τελευταίο τεύχος του που κυκλοφόρησε στις 2 Δεκεμβρίου του 1952, όπου η όμορφη μα σκληρόκαρδη Σπανιόλα πειρατίνα Ντόνα Κάρμεν βρίσκει τον θάνατο από το ίδιο της το χέρι! Αυτοκτονεί μετανοιωμένη για την εγκληματική της δράση ανατινάζοντας τη βάρκα όπου επέβαινε μαζί με τον Ντον Μπαρούχ, αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο δράσης στον Κάπταιν Γκρηκ να συνεχίσει τον αγώνα του. Πάντως, ούτε ο ίδιος ο Ρούτσος πολυπιστεύει στην ηθική κάθαρση που επέλεξε για να δώσει τέλος στη ζωή του "κακού"πρωταγωνιστή του αφηγήματός του. Η αίσθηση που αφήνουν οι τελευταίες αράδες θυμίζουν happy end ταινίας μελό της εποχής. Η Κάρμεν δείχνει περισσότερο ότι αυτοκτονεί από απόγνωση μη μπορώντας ούτε να σκοτώσει τον Κάπταιν Γκρηκ, μήτε να τον κατακτήσει ερωτικά...
Στην τελευταία σελίδα του 8ου τεύχους προαναγγέλλεται ότι «πολύ σύντομα θα αρχίσει να κυκλοφορεί κάθε Παρασκευή περιοδικό με τις περιπέτειες του θρυλικού και κοσμαγάπητου ήρωα των ηρώων» του Ρομπέν των Δασών. Δεν έχω υπόψη μου κάποιο στοιχείο, που να αποδεικνύει ότι κυκλοφόρησε έστω και ένα τεύχος, μολονότι σε κάποιες καταλογραφήσεις της εργογραφίας του Ρούτσου αναφέρεται ως εκδοθέν, χωρίς ωστόσο ένα εξώφυλλο ή έναν τίτλο τεύχους… Στην ίδια τελευταία σελίδα του Κουρσάρου ο Νίκος Ρούτσος προανάγγελλε την έκδοση και άλλων περιοδικών με πολύχρωμα εξώφυλλα αυτή τη φορά. Τα δύο από αυτά θα ήταν οι συνέχειες των αναγνωσμάτων “Γκαούρ-Ταρζάν” και “Ποκοπίκο”, όπου το μεν πρώτο ξαναβγήκε, αλλά έξι χρόνια μετά από τον εκδοτικό οίκο της Άγκυρας, στον οποίο είχε λανσάρει από το 1950 το πιο διάσημο ζουγκλικό ντουέτο ελληνικής γραφής, αλλά όχι και το δεύτερο περιοδικό. Από τα άλλα δύο της προαγγελίας, το περιοδικό με τίτλο “Δεκατρία” το έγραψε και κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Ανεμοδουρά-Γεωργιάδη το 1958, ενώ περιοδικό με τίτλο “Περιπέτειες του Ζορρό” το άφησε, φαίνεται, να το γράψουν άλλοι!
Για όσους από τους αναγνώστες του περιοδικού ήταν ηλικιακά ένα “κλικ” γενιάς μετά από αυτούς που το γνώρισαν αναρτημένο στα περίπτερα, ο “Κουρσάρος” υπήρξε κάτι σαν αναγνωσματικό φετίχ… Ξεχασμένα τεύχη σε πρακτορεία της επαρχίας ή σε ψιλικατζίδικα της Αθήνας με παλαιοπωλιακά στοκ περιοδικών άκοπων ή μεταχειρισμένων είχαν εξονυχιστικά ερευνηθεί από τότε με συνέπεια ο “Κουρσάρος” περισσότερο από κάθε άλλο συναφές παιδικό περιοδικό της εποχής του να αποκτήσει από τότε συλλεκτική αξία, καθώς η απόκτησή του το τοποθετούσε στη κορυφή της πυραμίδα της όποιας συλλογής περιοδικών παιδικής βιβλιοθήκης… Πάντως, με σημερινά συλλεκτικά κριτήρια, άλλα είναι εκείνα τα παιδικά περιοδικά της δεκαετίας του ’50 των οποίων κάποια κομμάτια θεωρούνται συλλεκτικώς περισσότερο πολύτιμα είτε λόγω της σπανιότητάς τους, είτε για τον λόγο ότι έχουν χαθεί από χρόνια από τη συλλεκτική πιάτσα.
Τρία από τα 24 γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου που φιλοτέχνησε ο Μποστ για να εμπλουτίσουν την εικονογράφηση του 8ου τεύχους με βινιέτες. Πάντως δεν χρησιμοποιήθηκαν σαν αρχιγράμματα. Η επιχρωμάτιση έγινε από το... ατελιέτου Δεινοθήσαυρου.
ΟΛΑ ΤΑ ΕΞΩΦΥΛΛΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΟΚΤΩ ΤΕΥΧΩΝ
ΤΟΥ "ΚΟΥΡΣΑΡΟΥ"
ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ DINO ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ
ΣΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΤΟΥ ΣΥΛΛΕΚΤΕΣ
(για να ξέρουν τι θα πρέπει να ψάχνουν!)
http://dinostalgicus.blogspot.gr
Πίσω στα παλιά