ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Ο πεζός λόγος διαφέρει απ'τον ποιητικό , τον έμμετρο . Δεν έχει μέτρο , ούτε ομοιοκαταληξία . Δεν έχει μια συγκεκριμένη μορφή , γεννιέται απ'τη γνώση , την παρατηρητικότητα , απ'το μυαλό . Βασικό στοιχείο έχει τη λογική , τις ιδέες χωρίς να αρνιέται τη φαντασία και το αίσθημα . Έχει δικά του εσωτερικά και εξωτερικά γνωρίσματα . Δεν είναι σαν την ποίηση έμφυτη , που δεν διδάσκεται στον άνθρωπο , που χρησιμοποιεί την έμπνευση , τη φαντασία , την καρδιά , το αίσθημα . Ο πεζός λόγος είναι η διατύπωση της ακρίβειας , της λογικότητας για τούτο και γράφονται μ'αυτόν η φιλοσοφία , η ιστορία και τα επιστημονικά έργα .
Το πεζογράφημα είναι η αποτυπωμένη προφορική μας ομιλία , όμως κι ένας τεχνικός λόγος καλλιτεχνικής έκφρασης . Τα πρώτα έργα του πεζού λόγου φανερώθηκαν μετά την ποίηση και κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα , και τούτο γιατί η απομνημόνευσή τους δεν είναι τόσο εύκολη όσο στα ποιητικά κείμενα . Σ'αυτούς τους χρόνους καλύτερος πεζογράφος είναι ο Εκαταίος ο Μιλήσιος , ακολούθησαν ο Δημόκριτος , ο Ιπποκράτης , ο Ηρόδοτος , και αργότερα ο Θουκυδίδης , ο Πλάτωνας , ο Ξενοφώντας , ο Λυσίας , ο Αριστοτέλης κ.α . που ανέβασαν τότε την πεζογραφία στην ψηλότερη βαθμίδα .
Κατά την Αναγέννηση , ο Γαλλικός πεζός λόγος μας έδωσε αληθινά έντεχνα έργα και η Ελληνική πεζογραφία από τα 1830 καθώς πέρασε από διάφορα στάδια με την επίδραση του αττικισμού , έφτασε ως τα σήμερα με την επικράτηση της ζωντανής , της αληθινής , δημοτικής γλώσσας του λαού μας . Με την καθαρεύουσα εκφράζεται η επιστήμη , με τη δημοτική η λογοτεχνία .
Ένα πεζογράφημα για να λέγεται και να είναι καλό , πρέπει να έχει σωστή φραστική διάρθρωση , λογική συνέπεια , τεχνική επεξεργασία . Να χρησιμοποιούνται λέξεις ωραίες , σχήματα λόγου , εικόνες , προσωποποιήσεις , παρομοιώσεις , μεταφορές , σύνθετες λέξεις , αντίθετες , κοσμητικά επίθετα , ερωτήσεις , περιγραφές , χαρακτηρισμοί , όλα τα καλολογικά στοιχεία και να μην αποφεύγεται , όπου χρειάζεται , ο διάλογος .
Το προσωπικό ύφος του πεζογράφου και το περιεχόμενο του πεζογραφήματος διαμορφώνουν την πεζογραφία , την ξεχωρίζουν , την καταξιώνουν . Κάθε σημαντικός πεζογράφος έχει το δικό του ύφος , το σφραγισμένο με τον προσωπικό του τόνο , την ξεχωριστή έκφραση , το ρυθμό και τη γλώσσα . Το ύφος , όπως είπε ο Μπουφόν , είναι ο άνθρωπος .
Και το ύφος στους μεγάλους συγγραφείς είναι διαφορετικό και αλλάζει ακόμα από εποχή σε εποχή , δύσκολο είναι να κατατάξουμε απόλυτα σε κατηγορίες το ύφος . Μπορούμε όμως κάλλιστα να του δώσουμε τις ονομασίες : καλό , αφελές , αδρό , μέσο , γλαφυρό , υψηλό , μικτό , Ελληνικό , Γαλλικό κλπ, και ανάλογα με το θέμα η το είδος να το πούμε : αφηγηματικό , λυρικό , τραγικό , ρητορικό , ιστορικό , ελεγειακό .
Η δημιουργία του ύφους για τον καθένα είναι μια κατάκτηση του εκφραστικού τρόπου , καλλιεργείται και πετυχαίνεται , ο Ντε Αμίτσις λέει σχετικά : μη γυρεύεις ένα ύφος ! σκέψου , μελέτα , δούλεψε , αγάπα , ζήσε ..και τότε θα το βρεις ...
ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΠΕΖΟΥ ΛΟΓΟΥ
Ο πεζός λόγος , ανάλογα με το περιεχόμενο και τη μορφή του , χωρίζεται βασικά σε τρία είδη : στο διήγημα , στο μυθιστόρημα και στη νουβέλα .
1. ΤΟ ΔΙΗΓΗΜΑ
Το διήγημα είναι η έντεχνη απόδοση κάποιας αληθινής η φανταστικής ιστορίας . Διακρίνεται για τη μικρή του έκταση , την πλοκή , το ύφος , την περιγραφή , και την ολοκληρωμένη του μορφή . Σκοπός του είναι να δώσει το χρήσιμο και το ωφέλιμο . Να δημιουργήσει αισθητικές εντυπώσεις , αλλά και μια ψυχική ευχαρίστηση .
Το διήγημα παίρνει την αρχή του από το μύθο με τη διαφορά ότι είναι μεγαλύτερη η έκτασή του από αυτόν και η υπόθεσή του φαίνεται σαν αληθινή . Στο διήγημα περιγράφονται πρόσωπα και καταστάσεις , γίνεται διήγηση για μια περιπέτεια η για ένα επεισόδιο και χρησιμοποιούνται κύρια και δευτερεύοντα πρόσωπα μαζί με τον διάλογο . Το διήγημα έχει πολλές απαιτήσεις , δεν είναι και τόσο εύκολο και η επίδρασή του είναι μεγάλη . Ανάλογα με το θέμα του , με το σκοπό που γυρεύεται , το χρόνο και τον τόπο , διακρίνεται σε ιστορικό , φιλοσοφικό , ηθογραφικό , ψυχαναλυτικό , αστυνομικό , κοινωνικό , ερωτικό , πολεμικό , θαλασσινό , νησιώτικο , αγροτικό , σατιρικό κλπ.
Στους νεώτερους χρόνους , κύριοι εκπρόσωποι του διηγήματος απ'τους ξένους συγγραφείς είναι οι : Μπαλζάκ , Γκωτιέ , Βολταίρος , Φλωμπέρ , ( Γάλλοι ) , Γκαίτε , Τσβάιχ , Χόφμαν , ( Γερμανοί ) , Ντίκενς , Ουάιλδ , Κίπλιγκ , ( Άγγλοι ) , Ντε Αμίτσις , Ντ'Ανούτσιο , ( Ιταλοί ) , Πόε , Τουέν , ( Αμερικανοί ) , Γκόρκυ , Τσέχωφ , Αντρέγιεφ , Γκόγκολ , ( Ρώσοι ) κ.α .
Από τους Έλληνες : Παπαδιαμάντης , Καρκαβίτσας , Βουτυράς , Νιρβάνας , Εφταλιώτης , Ξενόπουλος , Χριστοβασίλης , Μυριβήλης , Βενέζης , Αιμιλία Δάφνη , Αρσινόη Παπαδοπούλου κ.α .
2 . ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
Το μυθιστόρημα είναι λογοτεχνικό έργο μεγαλύτερο στην έκτασή του απ'το διήγημα . Για θέματά του έχει φανταστικές περιπέτειες κι ακόμα ιστορικά γεγονότα που όλα κινούνται γύρω απ'τους ήρωες του κειμένου . Το μυθιστόρημα ξεκινάει από τη διήγηση και με την κατάλληλη πλοκή του μύθου , παρουσιάζει τη δράση των ηρώων που πρέπει να είναι ζωντανή για να κρατηθεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη .
Και το μυθιστόρημα μπορούμε να το κατατάξουμε σε διάφορα είδη ανάλογα με το περιεχόμενό του και με την σημασία του , όπως : κοινωνικό , ιστορικό , θρησκευτικό , παιδαγωγικό , αστυνομικό , περιπετειών κλπ.
Μυθιστόρημα Ελληνικό στους αρχαίους χρόνους δεν υπήρχε , στις Ευρωπαϊκές χώρες το όνομά του ήταν ρ ο μ ά ν τ ζ ο με λατινική καταγωγή . Ρομάντζο λέμε το μυθιστόρημα που έχει συναισθηματικό περιεχόμενο , τη λέξη μυθιστόρημα , μας την έδωσε πρώτος ο Κοραής , και από τότε αυτή χρησιμοποιείται .
Μ υ θ ι σ τ ο ρ ι ο γ ρ ά φ ο ς λέγεται εκείνος που γράφει το μυθιστόρημα . Κάθε μυθιστόρημα παρουσιάζει κι'ένα δράμα , γι'αυτό μπορεί εύκολα να γίνει καιν θεατρικό έργο .
Η νεοελληνική λογοτεχνία έχει να παρουσιάσει αρκετά καλά μυθιστορήματα και αξιόλογους συγγραφείς , τους : Εμμανουήλ Ροίδη , Γρηγόριο Ξενόπουλο , Παύλο Νιρβάνα , Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη , Ι. Κονδυλάκη κ.α.
3 . Η ΝΟΥΒΕΛΑ
Η νουβέλα είναι ένα πεζό λογοτεχνικό είδος που βρίσκεται ανάμεσα στο διήγημα και το μυθιστόρημα , είναι μεγαλύτερη απ'το διήγημα και μικρότερη απ'το μυθιστόρημα . Το όνομά της είναι Γαλλικό από τη λέξη νουβέλε που θα πει διήγημα . Και στη νουβέλα υπάρχει πλοκή μεγαλύτερη από αυτή που έχει το διήγημα και κάθε στοιχείο λογοτεχνικό που μπορεί να ευχαριστήσει και να διδάξει . Έλληνες που έγραψαν νουβέλες είναι ο Βιζυηνός , ο Κονδυλάκης , ο Δροσίνης , ο Παπαδιαμάντης , ο Νιρβάνας , ο Χατζόπουλος , ο Ξενόπουλος κ.α .
ΑΛΛΑ ΕΙΔΗ ΠΕΖΟΥ ΛΟΓΟΥ
Η ε π ι φ υ λ λ ί δ α , είδος που χρησιμοποιείται στη δημοσιογραφία και πρωτοφάνηκε στη Γαλλία στα 1799 . Δημοσιεύεται σε περιοδικό η εφημερίδα στο κάτω μέρος της σελίδας , και χωρίζεται από μια γραμμή οριζόντια ολοσέλιδη ή μικρότερη . Μπορεί να είναι φιλολογικό άρθρο , επιστημονικό , πολιτικό , ακόμα και μυθιστόρημα σε πολλές συνέχειες . Σαν επιφυλλίδα δημοσιεύτηκαν διηγήματα του Παπαδιαμάντη πρώτα στην " Εφημερίδα " του Κορομηλά και αργότερα διάφορα κείμενα στην " Πρωία ".
Σήμερα επιφυλλίδες βρίσκουμε σχεδόν σε όλες τις εφημερίδες .
Η ε π ι σ τ ο λ ο γ ρ α φ ί α είναι ένα ξεχωριστό λογοτεχνικό είδος και ασχολείται με την τέχνη του γραψίματος της επιστολής . Το περιεχόμενό της μπορεί να είναι αισθηματικό , κοινωνικό , θρησκευτικό , φιλολογικό , περιγραφικό κ.α.
Οι επιστολές στην αρχή γράφτηκαν για να εξυπηρετήσουν την ανθρώπινη επαφή που δυσκόλευε η απόσταση . Αργότερα όμως αναπτύχθηκε η πολιτική επιστολογραφία και με τον καιρό έφτασε να δώσει έργα τέχνης . Η επιστολή χρειάζεται σαφήνεια , φραστική ομορφιά , γλωσσική επεξεργασία , υποβολή . Διακριθέντες επιστολογράφοι είναι : Ο Αριστοτέλης , ο Πλάτωνας , ο Δημοσθένης , ο Κοραής , ο Νεόφυτος Δούκας , ο Απόστολος Παύλος .
Τ α θ ε α τ ρ ι κ ά έ ρ γ α παίρνουν ξεχωριστή ονομασία από την υπόθεσή τους . Έτσι έχομε το δράμα , την τραγωδία , την κωμωδία , το μελόδραμα κ.α.
Στην αρχαία Ελλάδα το θεατρικό έργο γραφόταν έμμετρα , ποιητικά , σήμερα όμως γράφεται με τον πεζό λόγο . Ανάλογα με τις πράξεις που έχει λέγεται μονόπρακτο , δίπρακτο , τρίπρακτο . Τα θεατρικά έργα είναι γνήσια λογοτεχνικά, έχουν πλοκή , διδάσκουν και μορφώνουν . Το θέατρο είναι κι αυτό ένα σχολείο , παρουσιάζει τη ζωή , δίνει την κάθε αλήθεια , καλλιεργεί την ψυχή , ανυψώνει το πνεύμα . Για τη μεγάλη επίδρασή του το κάθε κράτος έχει το Εθνικό του θέατρο .
Ο ι β ι ο γ ρ α φ ί ε ς εξετάζουν τη ζωή των ανθρώπων που διακρίθηκαν σε κάποιο τομέα με τις αρετές τους και βοήθησαν στην άνοδο του πολιτισμού , η με τις κακές τους αποφάσεις έγιναν αιτία καταστροφών .Η βιογραφία χρειάζεται έρευνα , λεπτομέρειες , ιστορική επεξεργασία , κριτική διάθεση , γνώση της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής του παρουσιαζόμενου , λογοτεχνικό ύφος .Πρέπει να αποφεύγονται οι υπερβολές , καθώς και εκτιμήσεις που δεν είναι αληθινές . Οι βιογραφίες είναι διδακτικές , καλλιεργήθηκαν απ'τους αρχαίους Έλληνες , τους Ρωμαίους , τους Βυζαντινούς και κυκλοφόρησαν πολλά βιβλία μ'αυτές . Από τον Α.Γούδα εκδόθηκαν 8 τόμοι μετά την απελευθέρωση του 21 με τον τίτλο " Βίοι παράλληλοι των επί της Αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών ", από τον Φωτάκο " Βίοι Πελοποννησίων ", από το Σπύρο Μελά " Ο Γέρος του Μοριά "και πολλές άλλες , όπως και πολλές βιογραφίες για παιδιά .
Η κ ρ ι τ ι κ ή είναι προσωπικό , υποκειμενικό πεζογραφικό είδος , για τούτο και οι γνώμες διαφέρουν και αλληλοσυγκρούονται πάνω στο ίδιο κείμενο . Γίνεται από τις στήλες των περιοδικών και των εφημερίδων και την ενδιαφέρουν βιβλία , ζωγραφική , γλυπτική , μουσική , θεατρικά έργα και γενικά κάθε έργο τέχνης . Τα κριτήρια για τον κριτικό δεν μπαίνουν σε καλούπια , διαφορετικά θα κρίνουν , ίσως , δυο κριτικοί το ίδιο κείμενο , γι'αυτό χρειάζεται συνείδηση , γνώση , αίσθημα , πλούσια εμπειρία και διάθεση .
Οι πραγματείες , οι μονογραφίες , οι διατριβές και οι μελέτες , δύσκολα μπορούν να χαρακτηρισθούν λογοτεχνήματα .