Με την «κυριακάτικη δημοκρατία» ένα λεύκωμα για το Σώμα, που ιδρύθηκε ταυτόχρονα με το ελληνικό κράτος
Στις 18 Οκτωβρίου του 2007 η Γαλλία, η Ολλανδία, η Ισπανία, η Ιταλία και η Πορτογαλία υπογράφουν στο Βέλσεν της Ολλανδίας τον καταστατικό χάρτη της Ευρωπαϊκής Δύναμης Χωροφυλακής (EUROGENDFOR), καθορίζοντας ταυτόχρονα τις αρμοδιότητες της επίλεκτης μονάδας, η δημιουργία της οποίας είχε ήδη συμφωνηθεί από το 2006 και αποτελεί πρόταση του Γάλλου πρώην υπουργού Αμυνας Μισέλ Αλιό Μαρί. Εκτοτε, στους κόλπους της νεοσύστατης δύναμης επέμβασης με στρατιωτικοποιημένες αστυνομικές λειτουργίες θα συμπεριληφθούν η Ρουμανία και η Πολωνία, διευρύνοντας την ευέλικτη ομάδα των 800 με 900 ατόμων, που λειτουργεί στα πρότυπα των αντίστοιχων Σωμάτων της Γαλλίας και της Ιταλίας. Από την έναρξη της λειτουργίας της και έπειτα, η Ευρωπαϊκή Δύναμη Χωροφυλακής, το επιτελείο της οποίας βρίσκεται στη Βιτσέντσα της Ιταλίας, έχει λάβει μέρος στην κατάρτιση της εθνικής αστυνομίας του Αφγανιστάν, ενώ κλιμάκιά της εστάλησαν και στην Αϊτή μετά τον καταστροφικό σεισμό, το 2010, οπότε και η νησιωτική χώρα αντιμετώπισε σοβαρές προκλήσεις στη διασφάλιση της δημόσιας τάξης.
Στη χώρα μας, παρά τις όλο και περισσότερες φωνές (αυξάνονται παράλληλα με τους δείκτες της εγκληματικότητας) που ζητούν την επανασύσταση ενός από τα πλέον αποτελεσματικά σώματα ασφαλείας που έδρασαν ποτέ στην ελληνική επικράτεια, η πάλαι ποτέ κραταιά Χωροφυλακή παραμένει ανενεργή, από το 1984, οπότε και αποφασίστηκαν η συγχώνευσή της με την Αστυνομία Πόλεων και η δημιουργία της Ελληνικής Αστυνομίας.
Την ιστορία της Χωροφυλακής, από την ίδρυση έως το τέλος της, η οποία είναι συνυφασμένη με αυτή του ελληνικού κράτους, παρουσιάζει σε ένα μοναδικό λεύκωμα, 144 σελίδων, με δεκάδες ανέκδοτες φωτογραφίες, που προσφέρει την Κυριακή 29 Νοεμβρίου, η «κυριακάτικη δημοκρατία».
Ειδικότερα, το διάταγμα που προέβλεπε τη δημιουργία της αποτελούσε ένα από τα πρώτα βασιλικά διατάγματα που εξέδωσε ο νεαρός Οθωνας (ή, για την ακρίβεια, η αντιβασιλεία του), ο οποίος μερικούς μήνες πριν είχε ανέβει στον ελληνικό θρόνο. Το διάταγμα «Περί σχηματισμού Ελληνικής Χωροφυλακής», που δημοσιεύτηκε στις 3 Ιουνίου του 1833, έμελλε να είναι το πρώτο που αφορούσε συγκροτημένο Σώμα Ασφαλείας (με στρατιωτική μορφή και ιεραρχία), το οποίο στα χρόνια που θα ακολουθήσουν θα συμβάλει τόσο στην καταπολέμηση διαφόρων μορφών εγκληματικότητας όσο και στις μεγάλες στιγμές του έθνους.
Από τον καταστροφικό Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, τον Μακεδονικό Αγώνα, τους Αγώνες του Βορειοηπειρώτικου Ελληνισμού, τους Βαλκανικούς Πολέμους, τον Α'Παγκόσμιο Πόλεμο, τα Δεκεμβριανά και τον αιματηρό Εμφύλιο, η Χωροφυλακή ήταν πάντοτε συνεπής στα ραντεβού της με την Ιστορία, διαδραματίζοντας σημαίνοντα ρόλο στις εξελίξεις.
Πρώτος αρχηγός του νεοσύστατου Σώματος διορίστηκε ο Γάλλος φιλέλληνας και απόφοιτος της Στρατιωτικής Ακαδημίας του Παρισιού, συνταγματάρχης Φραγκίσκος Γκραγιάρ, που μετά τη συμμετοχή του στις Ναπολεόντειες Εκστρατείες βρέθηκε στην Πελοπόννησο να πολεμά στο πλευρό των επαναστατών Ελλήνων, ενώ αργότερα τέθηκε επικεφαλής της φρουράς του Οθωνα.
Αντιστοίχως, οι δέκα πρώτοι επικεφαλής των ισάριθμων μοιραρχιών της Χωροφυλακής (Αντώνης Μαυρομιχάλης, Νικόλαος Πετιμεζάς, Ηλίας Πανάς, Κωνσταντίνος Βλαχόπουλος, Δημήτριος Δεληγιώργης, Ιωάννης Βελέντζας, Δημήτριος Κουτσογιαννόπουλος, Γεώργιος Κλεώπας, Μιχάλης Σισίνης και Γεώργιος Βοϊνέσκος) ήταν στο σύνολό τους αρχηγοί ατάκτων Σωμάτων που εκείνη την περίοδο δρούσαν ανεξέλεγκτα στη χώρα. Με διοικητικό κέντρο το Ναύπλιο, την τότε πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους, που ακροβατούσε μεταξύ Ανατολής και Δύσης, η Βασιλική Χωροφυλακή των σχεδόν 1.100 ανδρών βρέθηκε γρήγορα αντιμέτωπη με τη μάστιγα των ληστών που λυμαίνονταν την ύπαιθρο.
Παρά την αρχική δυσπιστία, το νεοσύστατο Σώμα κατάφερε να περιορίσει σημαντικά το φαινόμενο και εν τέλει, στις αρχές του 20ού αιώνα, να το εξαλείψει, τροφοδοτώντας κατά καιρούς και τη λαϊκή παράδοση με τις θρυλικές συγκρούσεις που σημειώθηκαν μεταξύ των αποσπασμάτων Χωροφυλακής, από τη μία πλευρά, και μικρών «στρατών», από την άλλη.
Οι Κρητικοί
Το 1861 θα βρει τη Χωροφυλακή υπό την εποπτεία του υπουργείου Στρατιωτικών και η εκπαίδευση των στελεχών της θα ακολουθεί τα πρότυπα του Στρατού. Το 1899, η Κρητική Πολιτεία θα συγκροτήσει το δικό της Σώμα, την περιβόητη Κρητική Χωροφυλακή, η οποία με την Ενωση του 1913 θα ενσωματωθεί στη Βασιλική Χωροφυλακή. Εν τω μεταξύ, το 1906, η Χωροφυλακή αποκτά τις δικές της εγκαταστάσεις, ενώ μερικά χρόνια αργότερα, το 1920, συγκροτήθηκε η Αστυνομία Πόλεων, οι αρμοδιότητες της οποίας εξαντλούνταν στα όρια των αστικών κέντρων, με τη Χωροφυλακή να διατηρεί την ευθύνη της υπαίθρου.
Από τα Δεκεμβριανά στη διάλυση
Το 1946, δύο χρόνια μετά τα Δεκεμβριανά και την επική μάχη του Συντάγματος Μακρυγιάννη, η Χωροφυλακή παύει να τελεί υπό την ηγεσία του υπουργείου Εθνικής Αμυνας και περνάει στο υπουργείο Δημόσιας Τάξης, ενώ, το 1969, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών, η Βασιλική Χωροφυλακή μετονομάζεται σε Ελληνική Χωροφυλακή και αποκτά το τελευταίο στην ιστορία της έμβλημα, τη βοιωτική ασπίδα. Η «αλλαγή» του '81 θα σημάνει την αρχή του τέλους για τη Χωροφυλακή, μια και η νέα πολιτική ηγεσία δεν βλέπει με καλό μάτι τη στρατιωτική δομή του Σώματος. Τρία χρόνια αργότερα, το 1984, η Χωροφυλακή θα πάψει να υπάρχει.