ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ...
Πλησιάζουν τα Χριστούγεννα , ας γυρίσουμε λίγο στα παλιά και ας δούμε όμως πως ..ένοιωθε , τέτοιες μέρες , ο αξέχαστος Λιδορικιώτης , και αγαπημένος φίλος , Αλέκος Κωστάκης , ο ...Καφτανιαλέκος μας ...το κομμάτι δημοσιεύτηκε στο "ΛΙΔΩΡΙΚΙ "του Γιώργου Καψάλη , αριθ.φύλλου 12 , το Νοέμβριο 1982 .
"Δεν ξέρω αν εμείς οι παλιότεροι Λιδωρικιώτες είμαστε αθεράπευτα ρομαντικοί κι'όλα τα περασμένα , συγκρίνοντάς τα με τα σημερινά , τα βλέπουμε πάντα καλύτερα και ..ποιητικότερα .
Ίσως η "φευγάτη νιότη μας ' , ίσως τ'απόσκια της ζωής , που ήδη γέρνουν στην αυλή μας ( μ'όλα τα σύνδρομά τους , π'ανάθεμά τα ) να μας κάνουν να βλέπουμε με μάτι νοσταλγικό τα περασμένα και ιδιαίτερα ετούτες τις άγιες μέρες της χριστιανοσύνης .
Κι'η έρμη και χιλιοδαρμένη ψυχή βυθίζεται στο πέλαγος των αναμνήσεων και γεμίζει από μιά ανάλαφρη και γλυκόπικρη νοσταλγική θλίψη καθώς αναθυμάται : Τότε που όλοι - μικροί μεγάλοι - περίμεναν με πραγματική λαχτάρα κι'ένταση ψυχής τα Χριστούγεννα . Όχι τυπικά κι'από συνήθεια , όπως γίνεται σήμερα , που οι περισσότεροι τα βλέπουν σαν διακοπές και τίποτε περισσότερο . Δεν υπάρχει πλέον εκείνη η ..μυστηριακή οικογενειακή ατμόσφαιρα , που συγκέντρωνε στο τραπέζι της "φαμελιάς " - όπως λέει κι'ο Παλαμάς - όλους , ακόμα κι'εκείνους που βρίσκονταν στα πέρατα της γης , που πάσχιζαν κι'έκαναν τ'αδύνατα δυνατά να βρεθούν ο ένας κοντά στον άλλο , κάτω απ'το βλέμμα και τη σκιά των "εφέστιων "θεών .
Τώρα , όλοι σκορπάνε σαν του "λαγού τα παιδιά " , άλλοι ..ρεβεγιονάρουν στη Ρόδο , άλλοι γιορτάζουν - αν υποθέσουμε πως γιορτάζουν - στας ..Ευρώπας ή κάνοντας σκι στις όμορφες χώρες με οργανωμένα ταξίδια κι'έτσι το "μάγο της Βηθλεέμ αστέρι "με το μυστηριακό του φως , έχει αντικατασταθεί με τα εκτυφλωτικά φώτα των κοσμοπολίτικων κέντρων , εσωτερικού και εξωτερικού .
Από τ'Άη Φιλίππου και δώθε , άρχιζε η νηστεία , κι'όσο ζύγωναν οι μέρες ως τα Χριστούγεννα , τα πάντα βρόσκονταν σ'εγρήγορση , Οι ξενιτεμένοι έστελναν τα τσέκια τους και τις επιταγές τους ή όριζαν πότε θα 'ρχονταν στο χωριό . Οι νοικοκυράδες ασπρίζανε και συγυρίζανε τα σπίτια , οι άντρες έκαναν κουμάντο για τα "χρειαζούμενα "και τα παιδιά κλείνανε την παρέα τους για τα κάλαντα κι ετοίμαζαν τις χάλκινες "στριφτάρες "τους για το στριφτό . (Ήταν χάλκινα νομίσματα , Ελληνικά , του Όθωνα , του Γεωργίου του Α' , Ουγγαρέζικα , Ιταλικά ( ..μούσες , απ'το μούσι του Βίκτωρα Εμμανουήλ ) και.."αργεντινούσες " . Τις λιμάριζαν για να ..φέρνουν πάντα κορώνα , κι όχι "τσέλι " , δηλαδή γραμματσέλι , που έχανες αν έφερνες .
Χαράματα της παραμονής , τα παιδιά δυο-δυο , ή και περισσότερα , ξεχύνονταν από πόρτα σε πόρτα , για τα΄κάλαντα . Τα 'λεγαν "καλήμερα " , από ένα βιβλιαράκι της δραχμής , που τ'αγόραζαν από τον Μπήλιο κι είχε μέσα τα κάλαντα απ'όλη την Ελλάδα . Δεν έλεγαν τα γνωστά "καλήν εσπέραν άρχοντες κλπ " , αλλά τα ποιμενικά , τα τσοπάνικα "Χριστούγεννα - πρωτούγεννα " .
Κι αυτά , βέβαια , φάλτσα , ξερά , χωρίς τη συνοδεία μουσικών οργάνων , καραβιών κλπ , και στα γρήγορα , για να προλάβουν όλα τα σπίτια , ιδίως τα "πλουσιόσπιτα ". Και τα πενηνταράκια έπεφταν και που και που και κάνα..φραγκοδίφραγκο .
Για την ιστορία , ο πρώτος που χρησιμοποίησε έγχρωμο καραβάκι ήταν ο Γ.Καραχάλιος ( Φιλόσοφος ) , κι'ένας ψαράς , ο μπάρμπα Γιάννης , ο ξυπόλυτος , που όταν φώναζε ακουγόταν ως την Πενταγιού , και που κανένας ποτέ δεν έμαθε την καταγωγή του , ούτε και ποιό ..καράβι τον άδειασε στο Λιδορίκι . Κι'όπως 'ηρθε , το ίδιο κι'έφυγε , "μονάτος "και μυστηριώδης ψαράς , ομπρελάς , καρεκλάς , κλουβάς , πολυτεχνίτης κι'ερμοσπίτης , που λένε .
Κάποτε δυο χωριανοί μας - πολύ παλιότεροι από μένα -ήταν φαίνεται κουμπούρες στα γράμματα και , θέλοντας να πρωτοτυπήσουν , αποφάσισαν να πουν τα συριανά απ'το βιβλιαράκι . Κι ενώ εμείς , σύμφωνα με τα δικά μας κάλαντα , ζητούσαμε για πληρωμή μας "ένα ζευγάρι κότες " , αυτοί -κατά το βιβλίο - ζητούσαν "ισπανικά και γαλλικά , βενέτικα ..φλωρία ! ". Αλλά αντί να διαβάζουν σωστά , διάβαζαν "σπανίκα λαι..γαλίκα ", μ'αποτέλεσμα να μείνει η γαλλίκα ( μεγάλο κοφίνι ) σαν παρατσούκλι του ενός .
Το προιόν των καλάντων , 5-10 δραχμές - θησαυρός για τα παιδιά εκείνης της εποχής - ξοδευόταν σε κοκοτάκια από το Ζήσιμο , σε καραμούζες , μπαλόνια , γλυκά , κόλλες αεροστάτου και στο στριφτό στ'αλώνια . Κι'άκουγες φωνές : "Τσέλι κι άλλοοοοο ", "ρίξτες φρούζες ρε , αλλιώς κομμένες " , "κορόνα κι'άλλη ". Και τα πενηνταράκια άλλαζαν , ως το βράδυ , συνέχεια χέρια , και ο Ψαλάς , τ'Αρπάλη , του Κανδρή και του Ζώη τ'αλώνια γνώριζαν δόξες από το παιδομάνι .
Την παραμονή ακόμα , όλοι - όσοι είχαν - έσφαζαν το γουρούνι ( του...γρούν'τ'ς ) . Τα περισσότερα σπίτια έτρεφαν από ένα , που τ'αγόραζαν μικρά απ'τους Πενταορίτες , το Μάρτη συνήθως . Ήταν τα λεγόμενα .."σγατζογούρουνα " , που δε σήκωναν βάρος , όπως τα μπουλντόγκ , και σπάνια ξεπερνούσαν τις 100 οκάδες , τα τάιζαν μ'ό,τι περίσσευε - αν υποτεθεί ότι περίσσευε - απ'το τραπέζι , με πίτουρα , λιοκόκι , σαπιοκαλάμποκο , βελάγκι , σαπιοκολόκυθα , κ.α .τέτοια , μα η καλύτερη τροφή τους ήταν το αίμα .
Τότες , όλοι οι χασάπηδες , είχαν το..σφαγείο τους έξω απ'το...μαγαζί τους . Δεν υπήρχε τουρισμός και ..τέτοια , σφάζανε το ζώο εκεί μπροστά , να βλέπει ο κόσμος , κι'είχαν μια σκαφούλα να μαζεύει το αίμα . Το αίμα αυτό , πάγωνε , έπηζε κι΄'ήταν σα συκώτι . Πετούσαν μέσα σ'αυτό και τ'άχρηστο..κωλάντερο - λιχουδιά για το θρεφτάρι γουρούνι - κι οι διάφοροι .. "χοιροτρόφοι "το 'παιρναν με ντενεκέδες , και τάιζαν τα γουρούνια τους .
Κατά τις 9 με 10 το πρωί , άρχιζε η ομαδική σφαγή των χοίρων και γινόταν ..χαλασμός , απ'τα γουίσματά τους . Ειδικοί σφάχτες γύριζαν , από σπίτι σε σπίτι , γιά τη σφαγή , που δεν ήταν και εύκολη δουλειά . Γινόταν ως επί το πλείστον , με μακριά ξιφολόγχη - καλύτερη γι'αυτή τη δουλειά ήταν η Βουλγάρικη - γιατί , λόγω του λίπους το συνηθισμένο μαχαίρι , δεν έφτανε εύκολα ως την καρδιά του ζώου . Μετά τη σφαγή του ζώου , η νοικοκυρά έβαζε στο στόμα του σφαγμένου ζώου , ένα λεμόνι και δίπλα έκαιγαν , πάνω σ'ένα κεραμίδι με κάρβουνα λίγο λιβάνι . Αυτό , πιστεύω , ότι κρατάει κατευθείαν απ'την ειδωλολατρική αρχαιότητα και δείχνει την αδιάσπαστη ενότητα της φυλής μας .
Προπολεμικό Λιδορίκι , φωτογραφία βγαλμένη κάπου απ'το νεκροταφείο ..
Απ'το γουρούνι δεν πετούσαν τίποτα . Το κρέας , γινόταν "σύγλινο "και λουκάνικα μυρωδάτα , το λίπος , ίσα με δυό τενεκέδες , τρωγόταν όλο το χρόνο ( ακόμα και τα κατάλοιπά του ) , οι "τσιγαρήθρες "τρώγονταν ωμές η έμπαιναν στον τραχανά , τα εντόσθιά του , γίνονταν πεντανόστιμες "ματιές "στη γάστρα , και το δέρμα του , "γουρνοτσάρουχα ". Ακόμα κι΄η "κατουρήθρα "του , γινόταν καπνοσακούλα ή μπάλα για τα παιδιά ! Πόσα λοιπόν δεν έδινε το φουκαριάρικο το γουρούνι τότε στη φτώχεια ! Και πόσες τρύπες δεν βούλωνε...
Ανήμερα , όλοι , με την πρώτη καμπάνα , μέσα στα βαθιά μεσάνυχτα , τραβούσαν για την εκκλησία , άκουγαν μ'αληθινή κατάνυξη τη θεία λειτουργία , και γυρίζοντας στα σπίτια , στρώνονταν στο φαγοπότι , πλούσιοι και φτωχοί . Όσοι είχαν γουρούνι έδιναν λίγο κρέας και στους φτωχούς που δεν είχαν . Κι'αυτό το γράφω υπεύθυνα : ποτέ δεν άφησαν οι "έχοντες "Λιδορικιώτες τους φτωχούς του χωριού χωρίς κρέας . Ναι , υπήρχε αλληλεγγύη . Θυμάμαι , το 1940 , που η νεολαία του χωριού μας , μάζεψε 2 μεγάλα κοφίνια κρέας , χριστόψωμα , τυριά , αυγά και τσιγάρα για 100 Ιταλούς αιχμαλώτους , που τους είχαν φέρει στο σχολείο , να μη τους αφήσουμε - χρονιάρα μέρα - έστω κι'αν ήταν εχθροί μας .
Και το "Χριστουγεννιάτικο της φαμελιάς τραπέζι "στρωνόταν πλούσιο . Όλη η φαμελιά συγκεντρωμένη , περίμενε τον γεροντότερο να κάνει την αρχή . Έπαιρνε εκείνος το Χριστόψωμο , που 'χε πάνω του κεντημένο ένα σταυρό και γύρω-γύρω στρογγυλά εξογκώματα , τα λεγόμενα "αρνάκια " , γύριζε προς τα εικονίσματα , έκανε το σταυρό του , έβαζε το ψωμί πάνω στο κεφάλι του και το πίεζε να κοπεί στα δύο . Αν η δεξιά μεριά κοβόταν μεγαλύτερη , σήμαινε πως θα 'χουμε πολύ στάρι , αν η αριστερή , θα 'χαμε καλαμπόκι . Ύστερα μ'ευχές και..γλυκοκουβεντιάσματα το 'ριχναν όλοι στο φαγητό , αγαπημένοι , αδελφωμένοι και μονοιασμένοι ...
Τ'απόγευμα , βούιζαν όλα τα σπίτια κι'όλα τα σοκάκια από φωνές και τραγούδια . Τραγουδούσε τότε ο κόσμος . Στις 12 ταβέρνες του χωριού , με στιφτόκρασο , έστω , το.."γαργάριζαν " , ο Κλωσσοκώστας , ο Τάλτας , ο Διονονίκος , ο Θανάσος , ο Φουσκονίκος και χόρευε ο Κοντορός την ιτιά στα χοντρά και πήδαγαν ο Καναβούλας με τον Ελλάδα "κι'όξω...φτώχεια.."Κι'ο Λουτζιρούμης (...Μουτζουρούμ'ς ) Ιωάν. Κοκκαλιάς με το Λύτρα - λαούτο και κλαρίνο - τράβαγαν τις φάλτσες νότες τους στις ταβέρνες κι'αναγάλλιαζε το χωριό .
Ένοιωθες τη γιορτή , ένοιωθες χαρά , ένοιωθες ευφροσύνη..Έφευγαν , αποδιωγμένες μακριά , οι σκοτούρες κι'η φτώχεια η μαγκούφα . Και τα παιδιά χαίρονταν , παρόλο που δεν ξέρανε τι θα πει δώρο , κι'ούτε ποτέ το 'χαν δει ποτέ στη ζωή τους . ( Ένα ζευγάρι κάλτσες , καινούργιες , ήταν το ..ετήσιο δώρο μου , απ'το μαγαζί μας , και το χαιρόμουνα , λες και μου χάριζαν τον ουρανό με τ'άστρα . Κι'εγώ ήμουν - ας πούμε - κάπως..πλουσιόπαιδο , αν συγκρινόμουν με πολλά άλλα παιδιά του χωριού ).
Διάχυτη και.."περιρρέουσα "ήταν η γιορταστική αίσθηση σ'όλο το χωριό , έστω και χωρίς Χριστουγεννιάτικα δέντρα , γκυ και ου , γαλοπούλες , χαλκομανίες , και πολύχρωμες χάρτινες ευρωπαίκο..αμερικάνικες ψευτοκουρελαρίες ..Και τ'απογεύματα , που συναντιόνταν οι ξενιτεμένοι στα καφενεία και τα 'λεγαν όλοι μαζί , ένοιωθες να μεγαλώνουν το συγγενικό αίσθημα , η φιλία , η αγάπη , η αδελφότητα .
Ένοιωθες πως κάτι όμορφο , κάτι υψηλό και κάτι βαθύ έδενε τις μέρες αυτές όλους τους χωριανούς , και τους έκανε πιο ωραίους , πιο καλούς , πιο ήμερους . Η αίσθηση του θεσμού της "φαμελιάς "γινόταν πιο έντονη , έριχνε ρίζες βαθιές , μέσα στην ψυχή και την έδενε μυστηριακά , σφιχτά και άλυτα με την παράδοση , την παλιά Λιδορικιώτικη παράδοση , που , ευτυχώς , και παρ'όλες τις.."καινές δοξασίες " , κρατάει ακόμα , στο πείσμα του μοντερνισμού , τη δύναμή της και κάνει το χωριό μας να ξεχωρίζει ανάμεσα στ'άλλα...
Και τι δε..θα 'δινα να ξαναζούσα εκείνες τις στιγμές !
Αυτή ήταν η Χριστουγεννιάτικη ...ανάμνηση του αλησμόνητου χωριανού και φίλου Αλέκου Κωστάκη , που δημοσιεύτηκε στο "ΛΙΔΩΡΙΚΙ "φύλλο 12 , Νοεμβρίου 1982 , πραγματική...αξονική τομογραφία , της παλιάς , ονειρεμένης και...νοσταλγικής Λιδορικιώτικης ζωής , της οποίας ο αξέχαστος ..Καφτανιαλέκος , ήταν..αρρωστημένα παθιασμένος..νοσταλγός...
Αρχές δεκαετίας του '50 , η φωτογραφία είναι παρμένη , απ'το Γυφτομαχαλά , το καινούριο Γυμνάσιό μας ακόμα δεν έχει γίνει...και τα σημάδια του..καψίματος , υπάρχουν ακόμα , πάνω δε , στην ταράτσα της παλιάς “ Αστυνομίας “ , στο Καψαλαίϊκο , άμα καλο..προσέξετε , υπάρχουν ακόμα τα..οχειρωματικά..έργα , προστατευτικός τοίχος και..πολυβολείο..
Καλό σας απόγευμα
www.lidoriki.com