Οι προσφυγικές πολυκατοικίες του 1920 περιμένουν ακόμη την ανάπλαση
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 06/02/2000 ΤΟ ΒΗΜΑ
«Ενα τετράγωνο δωμάτιο και μια κουζίνα.Εξήντα πόντοι ντουβάρι.Με χώμα φτιαγμένα.Εδώ γεννηθήκαμε,εδώ μεγαλώσαμε κι εδώ θα πεθάνω».
Η κυρία Δήμητρα Χρήστου μιλάει από το ξύλινο μπαλκονάκι του δευτέρου ορόφου του σπιτιού της, που κτίστηκε πριν από 80 χρόνια. Ζει στα προσφυγικά της Νίκαιας, στις πλινθόκτιστες διώροφες «πολυκατοικίες» της δεκαετίας του '20, με τα 16 διαμερίσματα του ενός δωματίου έκαστη, όπου στοιβάχτηκαν οι πρόσφυγες μετά την καταστροφή της Σμύρνης. Εδώ βρήκαν στέγη οι γονείς της, γεννήθηκε η ίδια, έφυγε όταν παντρεύτηκε και όταν έμεινε μόνη της επέστρεψε πίσω στο πατρογονικό της, μετά από 40 χρόνια.
Τώρα πια τίποτε δεν είναι όπως παλιά. Ο ιστός των περίπου 15 οικοδομικών τετραγώνων των προσφυγικών, που παραμένουν αμιγή χωρίς παρεμβάσεις, γκρεμίσματα και πανωσηκώματα, από την Πέτρου Ράλλη ως και τον Αϊ-Γιώργη, μοιάζει να έχει κλείσει τον κύκλο της ζωής του, έτοιμος από καιρό να καταρρεύσει. «Λίγοι απόγονοι προσφύγων μένουν ακόμη εδώ.Εγώ,η κυρα-Μαρία πιο κάτω,ένας άλλος απέναντι,μια οικογένεια στο επόμενο οικοδομικό τετράγωνο»λέει η κυρία Δήμητρα. Αλλά τα σπίτια, όσα αντιστέκονται ακόμη στον χρόνο συντηρούμενα από τους ενοίκους τους, δεν είναι άδεια. Υπηρετούν και τον 21ο αιώνα τον σκοπό για τον οποίο κτίστηκαν πριν από 80 χρόνια από το τότε υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας. Στεγάζουν και πάλι ένα νέο κύμα προσφύγων· αυτό των αλλοδαπών οικονομικών μεταναστών.
Ο Αλί είναι από το Δυρράχιο και νοικιάζει με άλλους τρεις συμπατριώτες του το ίδιο δωμάτιο.«Οι περισσότεροι εδώ είναι Αλβανοί,λείπουν τώρα σε δουλειές,εδώ κι εκεί.Εγώ σταμάτησα χθες.Σήμερα δεν έχει μεροκάματα»λέει.«Υπάρχουν και πολλοί Ρώσοι,Πακιστανοί και Ρωσοπόντιοι.Εδώ μπορούμε να πληρώσουμε το νοίκι.Το μοιράζουμε...». Στη Νίκαια, σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτει ο δήμος, διαμένουν περίπου 4.000-5.000 μετανάστες, μεγάλος αριθμός των οποίων βρίσκει στέγη στα προσφυγικά.
Για όλους, ντόπιους και ξένους, οι συνθήκες είναι πρωτόγονες. Εχουν μόνο τα στοιχειώδη. Τέσσερις τοίχους, μία κουζινίτσα και έναν νεροχύτη. Αλλά οι κάτοικοί τους λένε πως και να μπορούσαν, αν είχαν τα χρήματα για ένα καλύτερο σπίτι, δεν θα ήθελαν να τα εγκαταλείψουν. «Είναι το σπίτι της γιαγιάς,της Μαρίας...». Σκέφτεται λίγο η κυρία Μαρία Χαραλαμπίδου να θυμηθεί το παλαιό επώνυμο· έχουν περάσει τόσα χρόνια. Ολο γυναίκες στην οικογένεια, άλλαξαν τρία ονόματα στη σειρά. «...Καλλιμάχουτη λέγανε· ήρθε από τη Σμύρνη με την αδελφή της και τις κόρες τους στην αγκαλιά. Η μάνα μου πέθανε το '37,δεν πρόλαβε να ζήσει πολύ εδώ.Τα αγαπάμε τα προσφυγικά μας,δεν θέλουμε να τα χάσουμε.Μακάρι να τα έφτιαχνανχωρίς να τα γκρεμίσουν».
Οι παρεμβάσεις που δεν έγιναν
Η ανάπλαση των προσφυγικών, «ίσως το πλέον μεγαλεπήβολο,αν τελικά προχωρήσει,έργο κοινωνικής υποδομής στην περιοχή του Πειραιά»,όπως παρατηρεί ο δήμαρχος Νίκαιας κ. Β.Τράπαλης, εκκρεμεί σε επίπεδο συζητήσεων και προτάσεων από τη δεκαετία του '80. Με εξαίρεση κάποιες παρεμβάσεις φυτεύσεις και φωτισμός στα αίθρια που σχηματίζουν στο εσωτερικό τους οι τέσσερις πολυκατοικίες, που καλύπτουν τις πλευρές κάθε οικοδομικού τετραγώνου και την εκ βάθρων «ανάπλαση» του περιβόητου στη Νίκαια οικοδομικού τετραγώνου 175.
Το έργο ξεκίνησε τη δεκαετία του '80, όταν κατεδαφίστηκαν τα κτίρια που το περιέβαλλαν με στόχο να οικοδομηθούν σύγχρονες κατοικίες στη θέση τους. Τα νεόδμητα τσιμεντένια γιαπιά παρέμειναν επί δεκαετία ημιτελή και το έργο ολοκληρώθηκε σύμφωνα με τον αρχικό του σχεδιασμό κατά την προηγούμενη δημοτική θητεία, αφού απορρόφησε συνολικά πλέον του 1 δισ. δρχ. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι τα συγκεκριμένα κονδύλια εισέρρευσαν, όπως παρατηρούν αρμόδιοι παράγοντες, την τελευταία περίοδο με ασυνήθιστα σε σύγκριση με άλλα έργα γοργούς ρυθμούς. Το αποτέλεσμα ήταν η κατασκευή τριών πολυώροφων σύγχρονων πολυκατοικιών οι οποίες, όπως παρατηρεί ο δήμαρχος Νίκαιας, «ξεπερνούν κατά πολύ σε ύψος τα γύρω κτίσματα και δεν διατηρούν καμία μνήμη των προσφυγικών».Η παρέμβαση θεωρείται εκ των υστέρων λανθασμένη, ωστόσο η πολυετής ταλαιπωρία των ιδιοκτητών επέβαλε την ολοκλήρωσή της.
Σήμερα ο δήμος προσανατολίζεται σε μια ανάπλαση «που θα κινείται στη λογική της διατήρησης των ανθρώπινων χαρακτηριστικών,των χαμηλών κτιρίων,των αίθριων και των εξωτερικών όψεων». Η ανάπλαση του συνόλου του προσφυγικού ιστού είναι αδύνατη λόγω κόστους, παραδέχονται οι αρμόδιοι του Δήμου Νίκαιας, ωστόσο στα 15 αμιγή οικοδομικά τετράγωνα θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένας ιστός που θα διατηρεί ως κύρια τη χρήση της κατοικίας, με στόχο την προσέλκυση κατοίκων στο κέντρο της πόλης. Παράλληλα κάποια οικοδομικά συγκροτήματα προτείνεται να αξιοποιηθούν για την εγκατάσταση μεζεδοπωλείων και παραδοσιακών ζαχαροπλαστείων ανεπτυγμένων σε μικρή κλίματα και με βάση στοιχεία των αντιστοίχων που υπήρχαν στις περιοχές καταγωγής των προσφύγων. Παράλληλα προτείνεται να δημιουργηθεί εργαστήριο κατασκευής παραδοσιακών μουσικών οργάνων και σχολή εκμάθησής τους, με τη συμβολή των παλαιών τεχνιτών, όσων σκαλίζουν το ξύλο ακόμη στην πόλη που συνδέθηκε με τον Παπάζογλου και τον Βαμβακάρη, με το ρεμπέτικο τραγούδι.
«Η Νίκαια» λέει ο κ. Τράπαλης«έχασε τη μεγάλη ευκαιρίαόταν τα σπίτια χτυπήθηκαν από τον σεισμό του '81,αλλά καμία παρέμβαση δεν ακολούθησε.Ο νέος σεισμός,της 7ης Σεπτεμβρίου,"έβαψε" τα περισσότερα κτίσματα με κόκκινο χρώμα.Αν δεν υπάρξει παρέμβαση και τώρα,το στοίχημα των προσφυγικών θα χαθεί οριστικά». Για το θέμα βρίσκονται σε εξέλιξη συζητήσεις με τα υπουργεία Εσωτερικών και ΠΕΧΩΔΕ.
Ο φόβος των ξένων
Η κυρία Σταυρούλα και ο κ. Νίκος παντρεύτηκαν στα προσφυγικά και έζησαν πάντα εδώ. Στα 73 του χρόνια πια ο κ. Νίκος, όπως και οι υπόλοιποι κάτοικοι των προσφυγικών, δεν περιμένει να αλλάξει κάτι. «Τα σπίτια έπαθαν μεγάλες ζημιές από τον σεισμό.Πολλοί μένουν μέσα με δική τους ευθύνη,υπέγραψαν χαρτιά και περιμένουν...Θα τα φτιάξουμε σιγά σιγά,όπως πάντα... ό,τι κάναμε μόνοι μας»συμπληρώνει, δείχνοντας να μην πιστεύει στις αναπλάσεις.«Αλλωστεκι εκείνοι που μπήκαν στις πολυκατοικίες,στο 175,περίμεναν τόσα χρόνια,στοιχειώσανε!».
Η καχυποψία είναι διάχυτη όπως αποδεικνύεται κάποιες φορές χωρίς λόγο, πραγματικό λόγο τουλάχιστον. Αφού υπάρχει ο φόβος των ξένων γενικά, αλλά όχι αυτών που είναι συγκάτοικοί τους. «Γεμίσαμε Αλβανούς»λένε οι περισσότεροι. «Εδώ δίπλα μένει ένας,απέναντι Ρώσοι να,εκεί που είναι απλωμένα τα παιδικά ρούχα ,από κάτω άλλος».Ρωτάμε αν ενοχλούν, αν δημιουργούν προβλήματα. «Εδώόχι.Είναι ήσυχοι άνθρωποι,οικογενειάρχες,κοιτάνε τα παιδιά τους.Αλλά ακούμε τόσα...».Η κυρία Δήμητρα μόνο φαίνεται να είναι περισσότερο εξοικειωμένη με την ιδέα των αλλοδαπών γειτόνων της. «Μένουν εδώγιατί το νοίκι είναι φθηνό.Τριάντα χιλιάρικα.Πολλές φορές,όταν φεύγουν,αφήνουν νερά και φώτα απλήρωτα.Οι μόνοι είναι;Γενικάείναι άνθρωποι που τρέχουν."Τώρα που θα φύγεις,κυρα-Δήμητρα,το σπίτι θα σ'το φυλάμε εμείς,μην ανησυχείς" μου λένε τα παιδιάπου μένουν από κάτωόταν φεύγω το καλοκαίρι».
Αυτή η εικόνα επιβεβαιώνεται και από τους αξιωματικούς του Τμήματος Νίκαιας, στην εποπτεία των οποίων ανήκει η περιοχή. «Δεν έχουμε σημαντικά κρούσματα στα προσφυγικά και κάποιες κλοπές,που γίνονται κατά διαστήματα,δεν είναι από όσους μένουν εδώ.Ωστόσο,αν δεν υπάρξει παρέμβαση για την αναβάθμιση της περιοχής,θα μεταβληθεί αργά ή γρήγορα σε γκέτο».Ηδη στα εγκαταλειμμένα διαμερίσματα, που έχουν μεταβληθεί σε χαλάσματα, δίπλα ακριβώς στα κατοικημένα, μαζεύονται χρήστες ναρκωτικών.
Πάντως οι περισσότερες κλήσεις που δέχεται το Τμήμα για τα προσφυγικά, όπως παρατηρούν οι αστυνομικοί, αφορούν «αιφνίδιους θανάτους ηλικιωμένων από παθολογικά αίτια ή ατυχήματα,συνήθως όταν οι σόμπες υγραερίου,που ζεσταίνουν τα φτωχικά τους δωμάτια,εκρήγνυνται από κακή συντήρηση...».