Στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, κάτω από την Ακρόπολη, ετάφησαν πρόχειρα, σύμφωνα με μαρτυρίες, πολλοί νεκροί του Εμφυλίου.
- ΕΘΝΟΣ
- 14/2/2015
Εύγλωττοι μάρτυρες ενός πολυκύμαντου παρελθόντος, περισσότερα από 300 κτίρια στη γειτονιά του Ψυρρή διηγούνται την ιστορία της πόλης. Χτισμένα από το 1833 έως το 1940, γλίτωσαν από μπουλντόζες και βομβαρδισμούς, από την αστυφιλία, την υποβάθμιση του ιστορικού κέντρου και τελικά την εγκατάλειψη. Ουδείς γνώριζε πόσα κτίρια της εποχής εκείνης είχαν απομείνει στην Αθήνα, μέχρι που η Monumenta, μια μη κερδοσκοπική εταιρεία για την προστασία της φυσικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, αποφάσισε να τα καταγράψει. Εβγαλε ομάδες εθελοντών στους δρόμους, συνέλεξε μαρτυρίες και αναμνήσεις με συνεντεύξεις από παλαιούς κατοίκους, αξιοποίησε αρχαιολόγους και αρχιτέκτονες και τελικά αποκάλυψε έναν θησαυρό: Στα 5ο, 6ο, 7ο και στο μισό 1ο διαμέρισμα της Αθήνας εντοπίστηκαν συνολικά μέχρι σήμερα 6.700 κτίρια της περιόδου, αριθμός που εκτιμάται ότι τελικά θα έχει ανέλθει στις περίπου 9.500.
Πρόσφατα ολοκληρώθηκε ο απολογισμός στην ιστορική γειτονιά του Ψυρρή, όπου κατεγράφησαν 317 κτίσματα με το παλαιότερο, όπως εξηγεί στο «Εθνος» η αρχιτέκτονας και συντονίστρια της Monumenta κ. Ειρήνη Γρατσία, να είναι το Κακουργιοδικείο Αθηνών, ένα νεοκλασικό που χτίστηκε το 1833, ενώ τα πιο σύγχρονα συγκαταλέγονται στο μοντέρνο κίνημα της δεκαετίας του '30.
Στη γειτονιά των ταβερνείων του Οθωνα, της οδού Αριστοφάνους όπου έζησε επί είκοσι χρόνια ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, της ιστορικής εκκλησίας του Χριστοκοπίδη, οι μαρτυρίες των κατοίκων είναι γλαφυρές: «Ηρθα στου Ψυρρή το 1973 επί χούντας. Ηταν η εποχή που γκρεμίζονταν τα νεοκλασικά. Η περιοχή έπαυε να είναι τόπος κατοικίας και ανθούσαν οι βιοτεχνίες», λέει στο «Εθνος» η κ. Βάσω Νικολακοπούλου, πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου Παναθήναια που αγωνίζεται εδώ και χρόνια για τη διατήρηση του χαρακτήρα της γειτονιάς. «Τότε, οι ημέρες ήταν ζωντανές και η γειτονιά ερήμωνε τη νύχτα. Υστερα ήρθαν τα μεζεδοπωλεία και τα θέατρα. Αρχικά η «Αποθήκη» της Αλίκης Γεωργούλη, ο Λαζόπουλος που μετέτρεψε το παλιό θερινό σινεμά «Ηβη» σε κλειστό θέατρο και άλλοι. Τα πράγματα άλλαξαν πάλι: Οι μέρες ησύχασαν και οι νύχτες πήραν φωτιά. Εδιναν πολλά χρήματα «αέρα» για να φύγουν και οι τελευταίοι παλιοί κάτοικοι. Πλήρωνε κάποιος ενοίκιο 400 ευρώ και έδινε ο άλλος 6.000 ευρώ. Δεν κράτησαν όμως πολύ, το 2004 τα περισσότερα έκλεισαν και σήμερα βλέπεις να ανοίγουν πάλι μικρά μαγαζάκια, έχει αλλάξει η εικόνα».
ΠΑΛΑΙΟ ΚΑΚΟΥΡΓΙΟΔΙΚΕΙΟ
Σχολιάζοντας τα μέχρι τώρα αποτελέσματα της καταγραφής, η κ. Ειρήνη Γρατσία επισημαίνει ότι οι ερευνητές εξεπλάγησαν. «Δεν περιμέναμε ότι θα βρούμε τόσο πολλά. Και σκεφτείτε ότι συνιστούν μόνο το 15% όσων υπήρχαν αρχικά. Τις δεκαετίες '50 και '60 συντελέστηκε μεγάλη καταστροφή και κατά την επταετία πραγματική λαίλαπα», λέει, και εξηγεί τα επόμενα σχέδια της Monumenta: «Η ερευνητική μας ομάδα θα δουλέψει με την ιστορία κάποιων δρόμων: Της οδού Παλλάδος, της οδού Σπάρτης, όπου μεταξύ άλλων έζησε ο Καραγάτσης, και της οδού Παμίσου, στην οποία όταν περπατάς είναι σαν να μπαίνεις στη δεκαετία του '30...»
ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΒΡΕΦΟΚΟΜΕΙΟ
Χτίστηκε το 1874
Το πρώτο Δημοτικό Βρεφοκομείο της πόλης δεσπόζει στην πλατεία Κουμουνδούρου, στην οδό Πειραιώς 51. Χτίστηκε από το 1872 έως το 1874 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Παναγιώτη Κάλκου και επί σειρά ετών ταυτίστηκε με έντονα συναισθήματα. Διέκοψε τη λειτουργία του μεταπολεμικά λόγω της ανάπτυξης του πολύβοου και ρυπογόνου κέντρου της πόλης. Σήμερα στεγάζει τη Δημοτική Πινακοθήκη Αθηνών.
ΠΑΛΑΙΟ ΚΑΚΟΥΡΓΙΟΔΙΚΕΙΟ
Εκκλησία επί Τουρκοκρατίας
Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας στη συμβολή Αγίας Ελεούσης και Κακουργιοδικείου βρισκόταν μια ευρύχωρη και καλαίσθητη εκκλησία: η Αγία Ελεούσα. Εν έτει 1835, ελλείψει δημοσίων κτιρίων για τη στέγαση των υπηρεσιών του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, το Δημόσιο αποφασίζει να εγκαταστήσει το Κακουργιοδικείο Αθηνών στον ναό της Αγία Ελεούσας. Κάτι αντίστοιχο συνέβη και με την εκκλησία του Χριστοκοπίδη, η οποία φιλοξένησε τον Αρειο Πάγο. Το σημερινό διώροφο χτίστηκε σε σχέδια του Χάνσεν χωρίς να κατεδαφιστεί πλήρως ο ναός, το ιερό του οποίου διασώζεται στο ισόγειο του νεοκλασικού. Στο κτίριο στεγάστηκαν εν συνεχεία αστυνομικός σταθμός, το Ληξιαρχείο, αποθήκες. Το 1955 περιήλθε στην Εκκλησία της Ελλάδος και το 1972 κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο.
ΝΑΟΣ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ
ΝΑΟΣ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ
Το κελί του Παπαδιαμάντη
Στην πλατεία των Αγίων Αναργύρων σε ένα από τα κελιά αυτής της μεσαιωνικής εκκλησίας έζησε για ένα διάστημα ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Το κελί σώζεται μέχρι σήμερα. Ο ναός χτίστηκε τον 11ο αιώνα και ο τρούλος του, σύμφωνα με τους ειδικούς, παρότι ακολουθεί την αρχιτεκτονική μορφή της εποχής του εμφανίζει μια ιδιαιτερότητα: έχει δύο πατώματα. Αυτό παρατηρείται σε δύο ακόμη εκκλησίες στην Ελλάδα. Το κτίσμα υπέστη σοβαρές καταστροφές κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης και επισκευάστηκε το 1832. Στον περίβολο της εκκλησίας έχουν ταφεί αρκετοί αγωνιστές του '21.
ΟΙΚΙΑ ΚΑΡΑΤΖΑ
Αρχοντικό και Γυμνάσιο
Μόνο ένας μισογκρεμισμένος τοίχος έχει απομείνει από το Μέγαρο Καρατζά, το μετέπειτα αρχοντικό Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, για να θυμίζει την αίγλη μιας αλλοτινής εποχής. Το κτίσμα που κατασκευάστηκε το 1830, ακολουθούσε το ημικυκλικό σχέδιο της πλατείας Κουμουνδούρου και υπέστη μεγάλες αλλαγές από τον Κουμουνδούρο, ο οποίος και πέθανε σε αυτό το 1883. Πριν από τον Β'Παγκόσμιο Πόλεμο στέγασε το 9ο Γυμνάσιο Αρρένων, από το οποίο αποφοίτησαν επιφανείς προσωπικότητες της πνευματικής ζωής του τόπου. Κατεδαφίστηκε το 1978.
ΟΙΚΙΑ ΚΑΡΑΤΖΑ
ΕΜΠΡΟΣ
Στέγαζε το ιστορικό τυπογραφείο
Το ιστορικό κτίριο της οδού Ρήγα Παλαμήδη που φέρει την εμβληματική επιγραφή «Εμπρός», στέγασε επί δεκαετίες το τυπογραφείο της ομότιτλης εφημερίδας δίνοντας ζωή στην περιοχή. Ο πρωτοπόρος εκδότης της, Δημήτρης Καλαποθάκης, εισήγαγε στην Ελλάδα τις πρώτες λινοτυπικές μηχανές. Η εφημερίδα έκλεισε την περίοδο της χούντας. Το κτίριο που είχε κατασκευαστεί το 1933 φιλοξένησε από το 1988 τον θεατρικό οργανισμό «Μορφές» και στη συνέχεια το θέατρο «Εμπρός». Εχει χαρακτηριστεί διατηρητέο. Η οδός έχει πάρει το όνομά της από τον αγωνιστή της Ελληνικής Επανάστασης και υπουργό επί Οθωνος Ρήγα Παλαμήδη, το σπίτι του οποίου βρισκόταν σε αυτόν τον δρόμο.
Στοιχεία
Περίπου το 1/3 των κτιρίων που κατεγράφησαν στου Ψυρρή είναι εγκαταλελειμμένα. Μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί από τη Monumenta 6.700 κτίρια της περιόδου 1833-1940 σε 4 διαμερίσματα της Αθήνας.
Κατερίνα Ροββά
Πίσω στα παλιά