Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΙΔΑΛΗ
Τι κοινό είχαν πριν γίνουν γνωστοί οι λαϊκοί δημιουργοί Γιώργος Ζαμπέτας και Κώστας Καπλάνης; Ο πρώτος υπήρξε παιδί του κουρείου κι ο δεύτερος, μπαρμπέρης.
Το πατροπαράδοτο ξύρισμα του γαμπρούΠώς γνώρισε ο συνθέτης Νίκος Μαμαγκάκης το λαϊκό συνθέτη Ακη Πάνου; Νεαρός έπαιζε κιθάρα σ'ένα κουρείο στην Καλλιθέα και τον πλησίασε, μόλις τελείωσε το κούρεμά του, ο Πάνου λέγοντάς του «εσύ παίζεις ωραία κιθάρα».
Πού... έσκυβε το κεφάλι ο επιφανής και επιβλητικός πολιτικός της Ελλάδας Κωνσταντίνος Καραμανλής; Στο κουρείο του Συρράκου και μετέπειτα του Πεντάκου (Κοραή 4) από τότε που ήταν απλός δικηγόρος.
Γνωρίζετε ότι ο πατέρας του δημοφιλούς ηθοποιού Νίκου Κούρκουλου ήταν ένας από τους μετρ μπαρμπέρηδες της παλιάς Αθήνας;
Αυτά και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία περιλαμβάνει το βιβλίο-μελέτη της Ζωής Ρωπαΐτου «Τα μπαρμπέρικα», με την πορεία τους στο πέρασμα του χρόνου, περιέχοντας επίσης αφηγήσεις, μαρτυρίες κι αναμνήσεις αρκετών κουρέων (κυκλοφορεί στα μέσα Νοεμβρίου, εκδόσεις Φιλιππότη). Καμία σχέση με το σύγχρονο κούρεμα «γουλί» που λανσάρουν στην Ελλάδα ευρωπαϊκοί και αμερικανικοί κομμωτικοί οίκοι ειδικευμένοι στη... διεθνή τοκογλυφική περμανάντ.
Αφιερωμένο στη μνήμη του παππού της Παναγή Ρωπαΐτη, που τον ξύριζε κάθε Σάββατο στο σπίτι, όπως θυμάται με τρυφερότητα στον πρόλογό της, η συγγραφέας με γλαφυρό τρόπο ξεναγεί τον αναγνώστη στην ιστορία και στις συνήθειες του επαγγέλματος του κουρέα.
Στο ένα τρίτο του βιβλίου έχουμε μια ιστορική αναδρομή. Ενδεικτικά:
Στην αρχαία Ελλάδα, οι κούροι με τα μακριά μαλλιά τους. Ο κουρέας που πρώτος έφερε το κακό μαντάτο για την καταστροφή των Αθηναίων στη Σικελία (βλ. Πλούταρχος, «Περί αδολεσχίας»). Το κόψιμο των μαλλιών στους εφήβους στην ειδική γιορτή των Απατουρίων.
Από τους μακρυμάλληδες αρχικά και κοντοκουρεμένους αργότερα Ρωμαίους (σ.σ. οι αριστοκράτες χρησιμοποιούσαν και τεχνητό κατσάρωμα) στους Βυζαντινούς με τα πλούσια μαλλιά, που όταν έπεφταν σε παράπτωμα και καταδικάζονταν, κουρεύονταν με το ζόρι (από κει και η σημερινή φράση «άντε να κουρεύεσαι»).
Στον Μεσαίωνα, με τους κληρικούς να είναι θεραπευτές έχοντας βοηθούς κουρείς. Κουρείς που άσκησαν για αιώνες την οδοντιατρική και χειρουργική τέχνη έως το 1745. Στην εποχή της Τουρκοκρατίας, όπου οι μπαρμπέρηδες ήταν στα χάνια και στα παζάρια (οι χριστιανοί είχαν ξυρισμένο πρόσωπο, οι μουσουλμάνοι ξυρισμένο κρανίο).
Στον 20ό αιώνα μέχρι τη δεκαετία του '30 οι κουρείς εκτελούσαν και χρέη οδοντοβγάλτη και πρακτικού γιατρού γενικότερα. Λιτά τα κουρεία στην επαρχία, πιο κυριλέ στις πόλεις. Τα κομμωτήρια γυναικών, που παγιώθηκαν τη δεκαετία του '50. Η οικονομική κρίση στα κουρεία τη δεκαετία του '60, με το διεθνές μουσικό φαινόμενο των μακρυμάλληδων «Μπιτλς» να γίνονται πρότυπα μίμησης στη νεολαία. Οι σχολές κομμωτικής τέχνης (Κάμερ, Αμάραντος κ.ά.).
«Τα κουρεία είτε στις πόλεις είτε στα χωριά ήταν ανέκαθεν τόποι κοινωνικής συναναστροφής και ψυχαγωγίας· ήταν αντρικά στέκια όπου ανταλλάσσονταν γνώμες, πληροφορίες και σχολιαζόταν η επικαιρότητα.
Η κομμωτική τέχνη δεν είναι μια απλή, χειρωνακτική εργασία. Είναι μια δημιουργική εργασία. Οι κουρείς έχουν έντονη την αίσθηση του ωραίου», επισημαίνει η Ρωπαΐτου.
Το κουρείο και ο κουρέας έχουν την τιμητική τους στις τέχνες (τραγούδι, κινηματογράφος, θέατρο, θέατρο σκιών, όπερα, λογοτεχνία), μας θυμίζει η συγγραφέας. Από τον «Κουρέα της Σεβίλλης» του Μπομαρσέ έως το «Μπαρμπεράκι» του Γιώργου Μπάτη. Από την ταινία του Ντίνου Δημόπουλου «Η ωραία του κουρέα» με τον Γιάννη Γκιωνάκη έως επιθεωρησιακό νούμερο του Μίμη Τραϊφόρου με τον Νίκο Σταυρίδη μπαρμπέρη. Από τα βιβλία του Μένη Κουμανταρέα «Κουρείο» και «Η μυρωδιά τους με κάνει να κλαίω» έως ένα σχετικό διήγημα της Ζυράννας Ζατέλη από τη συλλογή «Περσινή αραβωνιαστικιά».
Στα δύο τρίτα του βιβλίου κυριαρχούν μαρτυρίες κι αναμνήσεις κουρέων για το επάγγελμά τους, τα μαγαζιά τους, τους πελάτες τους (από το κέντρο και τις γειτονιές της Αθήνας έως Θεσσαλονίκη, Μεσολόγγι, Εύβοια, Τήνο κ.α.) *
Οι πεπονοκέφαλοι και οι πλατσοκέφαλοι
* «Το κεφάλι δεν είναι επίπεδη επιφάνεια. Αλλος είναι πεπονοκέφαλος. Αλλος είναι πλατσοκέφαλος, σαν τον Ηπειρώτη. Αλλος έχει ιδιαιτερότητες. Η δουλειά, λοιπόν, του κουρέα θέλει αρχιτεκτονική, πρέπει να ξέρεις γεωμετρία» (Ηλίας Πολυχρονάκης)
* «Η τεχνική είναι με τσατσάρα και ψαλίδι, αλλά δεν είναι το ψαλίδι που κάνει τη διαφορά· είναι η τσατσάρα· και μηχανή να βάλουμε, το μέτρημα γίνεται με την τσατσάρα» (Λευτέρης Γεράσοβιτς)
* «Το μάτι να κόβει, το μυαλό να δουλεύει και τα χέρια να πιάνουν, αυτό είναι το μυστικό» (Κώστας Γεωργακόπουλος)
* «Δόξα τω Θεώ, έχω δουλειά. Εζησα την οικογένειά μου από το ψαλίδι. Είναι τιμή μου που ασχολήθηκα μ'αυτή τη δουλειά (Θάνος Σακελλαρίου, λεωφ. Αλεξάνδρας)
* Ο Ζαρίφης, που ήταν και πλακατζής, ρώτησε τον κουρέα τι κάνει τις τρίχες από το κούρεμα των πελατών. «Τις πετάω», του λέει ο μπαρμπέρης. «Είσαι καλά; Στην Αμερική τις μαζεύουνε και πληρώνουνε κιόλας». Αφελής ο άλλος, του μπαίνει στο μυαλό η ιδέα. Επειτα από καιρό έρχεται πάλι να κουρευτεί ο Ζαρίφης. «Τις κράτησες;». «Βέβαια». «Τις ξεχώρισες;» «Δηλαδή;», ξεραίνεται ο κουρέας. «Εμ! Πώς θα τις πουλήσουμε, ανάμικτες; Ξεχωριστά οι άσπρες, ξεχωριστά οι μαύρες». Αγνοείται η απάντηση του κουρέα (Χρ. Αργυρόπουλος)
* «Από μικρός μ'άρεσε να γίνω κουρέας. Ηθελα να παίζω στα χέρια μου το ψαλίδι και να ομορφαίνω τον άνθρωπο... Τριάντα πέντε χρόνια κουρέας. Ζωή ολόκληρη. Ομορφα χρόνια... Μια νύχτα ένας έχτισε την πόρτα του κουρείου με τούβλα, τη σοβάντισε κανονικά, άσπρισε, κι εγώ, σαν πήγα το πρωί, έψαχνα με το κλειδί στο χέρι να βρω την πόρτα για ν'ανοίξω το μαγαζί. Κι άλλοτε μου 'κλεισαν μέσα δυο δεμένα κριάρια, πριν τα ετοιμάσουν για ένα γαμήλιο τραπέζι. Τώρα, στα εβδομήντα τρία μου χρόνια, κάθομαι εδώ και με πηγαίνουν οι αναμνήσεις μου όπου θέλω. Δεν μπορώ να τρέξω, να χορέψω, αλλά δοξάζω τον Θεό που με κρατά στη ζωή, μες στην αγάπη των αδελφών μου, και χαίρομαι αγναντεύοντας την ομορφιά και τη θάλασσα» (Αλέκος Μπούμπας ή «Πλαστήρας», συνταξιούχος κουρέας στην Τήνο)